Γιατί χρησιμοποιούμε τη μέθοδο αναπλαισίωσης;

Πώς αυτή η εργαλειοθήκη κάνει πιο αποδοτικές τις καμπάνιες για το μεταναστευτικό

 

Αυτή η εργαλειοθήκη απευθύνεται σε όσες και όσους οργανώνουν καμπάνιες με θετικό πρόσημο για το μεταναστευτικό και θέλουν να απευθυνθούν πιο αποτελεσματικά στο μέσο κοινό, τον «μεσαίο χώρο» της κοινωνίας, έτσι ώστε να αναχαιτίσουν την υπερίσχυση των λαϊκιστικών απόψεων και να επαναφέρουν στην ατζέντα τη διαφορετικότητα και τη συμπερίληψη. Είναι πλέον κοινός τόπος ότι η συνήθης πρακτική, δηλαδή η επιχειρηματολογία που βασίζεται σε στοιχεία και στο λόγο περί δικαιωμάτων, δεν βοηθάει στην προώθηση προοδευτικών απόψεων· επίσης, καθώς η συζήτηση για το μεταναστευτικό στην Ευρώπη επηρεάζεται όλο και περισσότερο από τους λαϊκιστές, πρέπει να δοκιμάσουμε κάτι διαφορετικό ώστε να ισορροπήσουμε ξανά τη δημόσια συζήτηση. 
Η εργαλειοθήκη αναπτύχθηκε στο πλαίσιο του έργου του ICPA «Reframe the debate! New migration narratives for constructive dialogue» (2017-2019), ως μέρος του προγράμματος Demokratie leben, με την υποστήριξη του γερμανικού ομοσπονδιακού Υπουργείου Οικογενειακών Υποθέσεων, Ηλικιωμένων Πολιτών, Γυναικών και Νεολαίας και του Social Change Initiative. Η έρευνα και η ανάπτυξη της εργαλειοθήκης είχαν την ευγενική υποστήριξη του Open Society Initiative for Europe (OSIFE), η παραγωγή του βίντεο υποστηρίχθηκε από το OSIFE και το Robert Bosch Stiftung. Την υλοποίηση της ελληνικής έκδοσης της εργαλειοθήκης ανέλαβε να συντονίσει το Human Rights 360 με την υποστήριξη των:

• Rosa Luxemburg Stiftung, με πόρους του Γερμανικού Ομοσπονδιακού Υπουργείου για την Οικονομική Συνεργασία και την Ανάπτυξη
• Social Change Initiative

Η εργαλειοθήκη είναι προσανατολισμένη στην Ευρώπη γενικά, με μια μεγαλύτερη έμφαση στη Γερμανία και τη Μεγάλη Βρετανία, γιατί σε αυτές τις χώρες έχουμε τη μεγαλύτερη πρακτική εμπειρία. Λαμβάνουμε ωστόσο υπόψη μας και την εμπειρία από τις ΗΠΑ και από όλο τον κόσμο. Μιας και βλέπουμε ότι οι αφηγηματικές προκλήσεις στη συζήτηση είναι συχνά παρόμοιες, ελπίζουμε ότι η εργαλειοθήκη αυτή μπορεί να προσφέρει χρήσιμες συμβουλές για καμπάνιες σε πολλές χώρες.

 

 

Τα λαϊκιστικά αφηγήματα κερδίζουν έδαφος στη συζήτηση για το μεταναστευτικό και αρχίζουν να επηρεάζουν τα όρια του αποδεκτού στις πολιτικές αποφάσεις.

Στην Ευρώπη, η συζήτηση για το μεταναστευτικό πολώνεται διαρκώς: όλο και περισσότεροι πολιτικοί αποφεύγουν να τοποθετηθούν ξεκάθαρα ή υιοθετούν αφηγήματα ετεροποίησης (othering) και ρίχνουν την ευθύνη για τα μεγάλα κοινωνικά προβλήματα (πραγματικά και φανταστικά)1  στους πρόσφυγες και τους μετανάστες, καθιστώντας τους έτσι αποδιοπομπαίους τράγους. Αυτό το mainstreaming του αντιμεταναστευτικού λόγου απειλεί τις προοδευτικές αξίες, αφού τα αφηγήματα που κυριαρχούν στον δημόσιο λόγο θέτουν τα όρια των «αποδεκτών» πολιτικών επιλογών2 . Εάν λοιπόν το μόνο αφήγημα που ακούγεται σε σχέση με το μεταναστευτικό είναι γεμάτο απειλές, χάος και εισβολείς, τότε οι μόνες λύσεις που θα πέσουν στο τραπέζι θα είναι η ασφάλεια, οι φράχτες και ο αποκλεισμός. Γι’ αυτό ακριβώς είναι κομβικής σημασίας να διευρυνθούν οι ορίζοντες της συζήτησης, έτσι ώστε να χωράνε οι έννοιες και οι αξίες της διαφορετικότητας και της συμπερίληψης.

 

Οι συνηθισμένες προσεγγίσεις χάνουν το στόχο και προκαλούν οργισμένες αντιδράσεις.

Για όσους έχουν προοδευτικές απόψεις στο μεταναστευτικό, ο κίνδυνος αυτός είναι πολύ ορατός. Για να τον αντιμετωπίσουν προβάλλουν λογικά επιχειρήματα, βασιζόμενοι σε στοιχεία, στην αποδόμηση των μύθων και στα δικαιώματα. Τα επιχειρήματα αυτά δεν φαίνεται να κερδίζουν το ευρύ κοινό· αντίθετα μάλιστα, οι αντιδράσεις στις σχετικές καμπάνιες είναι συχνά απαξιωτικές και οργισμένες. Έχει διαπιστωθεί ότι τέτοιες προσεγγίσεις εκλαμβάνονται ως υπεροπτικές και διδακτικές· οι άνθρωποι νιώθουν πως τους αντιμετωπίζουμε σαν να είναι χαζοί, ακόμη και λίγο ρατσιστές.3  Όταν όμως σε μια δημόσια συζήτηση οι αντιδράσεις είναι οργισμένες, αυτό σημαίνει ότι εάν εκπροσωπούμε μια καμπάνια, ένα κίνημα, μια προοδευτική άποψη θα κάνουμε πίσω, θα μείνουμε τελικά εκτός συζήτησης γιατί δεν ξέρουμε πώς να ανταποκριθούμε, οπότε καταλήγουμε να περιοριζόμαστε στο να εξοργιζόμαστε και οι ίδιοι και τελικά να απευθυνόμαστε μόνο σε έναν στενό κύκλο ομοϊδεατών μας.

 

Συχνά όσες και όσοι έχουν προοδευτικές αντιλήψεις τσουβαλιάζουν αυτές και αυτούς που δεν ανήκουν στην ομάδα τους ως «αντιπάλους»

Όσες και όσοι στήνουν καμπάνιες με θετικό πρόσημο τείνουν να βλέπουν με κακό μάτι όσες και όσους δεν ανήκουν στην ομάδα υποστηρικτριών/τών τους – μια ομάδα ανθρώπων κυρίως από μεγάλα αστικά κέντρα με προοδευτικές απόψεις. Ωστόσο, αυτή η μαχητική ομάδα αποτελεί μικρό κομμάτι ενός τεράστιου φάσματος: υπάρχει μια μεγάλη μερίδα του πληθυσμού που δεν συμμετέχει, δεν έχει καλή γνώση ούτε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για αυτά τα θέματα, ωστόσο αγωνιά και μπορεί να παρασυρθεί από τους φόβους που υποδαυλίζουν οι λαϊκιστές. Αυτή η μερίδα του πληθυσμού χαρακτηρίζεται και ως «ευμετάβλητο» ή «φοβισμένο» μέσο κοινό. Η ομάδα αυτή θα έπρεπε να αποτελεί τον κύριο στόχο για τις καμπάνιες με θετικό πρόσημο, γιατί μπορεί να μεταπειστεί και να κινητοποιηθεί ώστε να αναχαιτιστεί η περαιτέρω ενίσχυση του λαϊκισμού.

 

 

 

Να αλλάξουμε την ατζέντα και να κάνουμε καμπάνιες που θα κινητοποιούν αποτελεσματικά το κοινό

Στον πυρήνα αυτής της εργαλειοθήκης βρίσκεται μια μέθοδος βασισμένη στις καθιερωμένες θεωρίες και στη διεθνή εμπειρία από τις καμπάνιες αλλαγής του αφηγήματος (narrative change campaigns) οι οποίες χτίζονται με τη μέθοδο της αναπλαισίωσης (reframing – δες τον ορισμό μας). Σε συναισθηματικά φορτισμένες συζητήσεις, όπως η τωρινή συζήτηση για το μεταναστευτικό, οι αξίες, οι αγωνίες και η συναισθηματική επένδυση των εμπλεκομένων μπορούν να αποτελέσουν τα εργαλεία για τη μετάβαση σε έναν πραγματικό διάλογο και μια αληθινή κινητοποίηση.4  Χωρίς έναν τέτοιο διάλογο, που περιλαμβάνει όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους και τους δίνει χώρο να εκφραστούν, η συζήτηση δεν πρόκειται να αλλάξει πλαίσιο. Μια μέθοδος συναισθηματικά ευφυής, με στόχο την αλλαγή του αφηγήματος και την αναπλαισίωση της συζήτησης, συνήθως περιλαμβάνει τις εξής αρχές:

• Αναγνωρίζουμε τις δικαιολογημένες ανησυχίες που έχει το κοινό-στόχος·
• Θεμελιώνουμε την καμπάνια πάνω σε αξίες κοινές, θετικές και ενωτικές·
• Επικεντρωνόμαστε στο συναισθηματικό κομμάτι, διηγούμαστε αληθινές ιστορίες, προσπαθούμε να δημιουργήσουμε ένα ζεστό συναίσθημα που μπορεί εύκολα να συγκινήσει το κοινό, δεν απέχει από την κοινή λογική, και τελικά στοχεύει περισσότερο στην καρδιά παρά στο μυαλό·5
• Αρχίζουμε με μηνύματα θετικά, ηχηρά, προσανατολισμένα προς μια λύση, τα οποία συγκινούν το κοινό· έχοντας ήδη δημιουργήσει ζεστά και οικεία συναισθήματα, προσθέτουμε στοιχεία που προκαλούν το κοινό να σκεφτεί διαφορετικά, λ.χ. ένα στοιχείο ασυμφωνίας. Με αυτόν τον τρόπο η μέθοδος αυτή δημιουργεί σημεία σύνδεσης και ανοίγματα. 
• Ακούμε και θέτουμε ανοιχτά ερωτήσεις με τρόπο λογικό και πολιτισμένο, έτσι ώστε να μπορεί να αναπτυχθεί εποικοδομητικός διάλογος· δημιουργούμε έναν χώρο όπου θα μπορούμε να υπερασπιζόμαστε με σαφήνεια τις ιδέες μας.

Η δύναμη της μεθόδου αναπλαισίωσης έγκειται στο ότι θεμελιώνεις την απεύθυνσή σου σε ιστορίες και αξίες που προέρχονται από την κοινότητα στην οποία απευθύνεσαι και έχουν απήχηση· αρχίζοντας έτσι, και συνεχίζοντας με μια διαδικασία ανοιχτή και συμπεριληπτική κατά την οποία η μία πλευρά ακούει την άλλη, μπορείς να αντιπαρατεθείς δυναμικά στις λαϊκιστικές απόψεις.

 

Να εστιάσουμε στις ομάδες που μπορούμε να μεταπείσουμε – στο «ευμετάβλητο μέσο κοινό»

Στις καμπάνιες πρέπει να σκεφτόμαστε στρατηγικά για το πώς να εφαρμόσουμε τη μέθοδο αναπλαισίωσης: σε ομάδες που μπορούμε να μεταπείσουμε και σε μια έκταση που το κέρδος αυτό μπορεί να αλλάξει τις ισορροπίες στη δημόσια συζήτηση. Γι’ αυτό και εστιάζουμε αυτή την εργαλειοθήκη στο λεγόμενο «ευμετάβλητο μέσο κοινό». Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες το 60-70% του πληθυσμού δεν εμπλέκεται, δεν είναι ενημερωμένο, δεν έχει ενδιαφέρον για το ζήτημα, είναι όμως ανοιχτό σε προοδευτικές απόψεις – και άρα ευμετάβλητο. 6
Βέβαια, αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να οξύνουμε τη ματιά μας για όσες και όσους βρίσκονται εκτός του κύκλου των άμεσων υποστηρικτριών/τών μας· θα πρέπει επίσης να θέλουμε να εμπλέξουμε τους ανθρώπους αυτούς σε καμπάνιες. Η μέθοδος αυτή μπορεί να μην είναι κατάλληλη για όλες και όλους. Χρειάζεται όμως να κατανοήσουμε και να υποστηρίξουμε όσες και όσους διαλέξουν αυτό το δρόμο και να αναγνωρίσουμε ότι πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό κομμάτι στον αγώνα.

 

Και/και, ΟΧΙ ή/είτε – Πρέπει να κινητοποιήσουμε πιο αποτελεσματικά ΚΑΙ το μέσο κοινό ΚΑΙ άλλες ομάδες!

Μια επεξήγηση: μπορεί να υποστηρίζουμε ότι είναι ανάγκη να κινητοποιήσουμε αποτελεσματικότερα το μέσο κοινό, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι οι καμπάνιες μας δεν πρέπει να στοχεύουν και σε άλλες ομάδες. Το μήνυμα λοιπόν είναι: πρέπει να απευθυνθούμε ΚΑΙ στο μέσο κοινό. Ίσως όλα αυτά να είναι πολλά για μια οργάνωση, αλλά εάν δουλεύεις με συνεργάτες ή/και αναλύεις τι κάνουν οι σύμμαχοι είναι ένας καλός τρόπος για να βρεις το δρόμο που σου ταιριάζει. Ο Frank Sharry από το America’s Voice (και άλλες πηγές7 ) λέει ότι πρέπει να διαμορφώσουμε την τακτική μας λαμβάνοντας υπόψη όλο το φάσμα των απόψεων, ως εξής:

• Δούλεψε για να ενδυναμώσεις τη βάση σου
• Προσέλκυσε τους αναποφάσιστους 
• Διαχώρισε τους ακραίους.8

 

Για να ορίσουμε εκ νέου τα όρια της δημόσιας συζήτησης χρειαζόμαστε επικοινωνιακή στρατηγική

Ενώ αυτή η εργαλειοθήκη επικεντρωνόμαστε στο στήσιμο μιας καμπάνιας, συχνά προκύπτει το ερώτημα τι μπορούμε να περιμένουμε να πετύχουμε με μία μεμονωμένη καμπάνια. Μια απλή απάντηση δεν είναι αρκετή, αν ο στόχος μας είναι να θέσουμε νέο πλαίσιο σε μια πολύ ευρεία δημόσια συζήτηση για ένα θέμα που διχάζει. Εάν θέλουμε ρεαλιστικά αποτελέσματα, πρέπει να αναγνωρίσουμε την απλή ανάγκη να συνεχίσουμε τις καμπάνιες μας, να τις κάνουμε πιο ισχυρές, πιο ηχηρές, σε βάθος χρόνου. Αυτή η προσέγγιση ονομάζεται συχνά μέθοδος επικοινωνιακής στρατηγικής. Με τα λόγια του Frank Sharry και πάλι, για να αλλάξουμε τις ισορροπίες πρέπει να δώσουμε στα μηνύματά μας «στερεοφωνικό ήχο», «ένταση και ταχύτητα».

 

 

Από το 2017, κεντρικό κομμάτι της δουλειάς μας είναι η άμεση στήριξη όσων ανθρώπων στήνουν καμπάνιες αλλαγής του αφηγήματος με θετικό πρόσημο. Η εργαλειοθήκη είναι βασισμένη στην εμπειρία από διάφορες καμπάνιες και τα όσα έχουμε μάθει στην πράξη στη Γερμανία, αλλά και από συνεργάτες και καμπάνιες διεθνώς. Προσφέρει πρακτικές οδηγίες για το στήσιμο μιας καμπάνιας βήμα-βήμα, αναφέρει ορισμένες περιπτώσεις ως παραδείγματα, και παρέχει εργαλεία προς στήριξη και έμπνευση μιας ευρύτερης κοινότητας που ενδιαφέρεται να στήσει και να υποστηρίξει καμπάνιες οι οποίες αξιοποιούν το ανεξερεύνητο δυναμικό που αποκαλύπτεται όταν οι απόψεις του κέντρου της κοινωνίας ενσωματώνονται στη συζήτηση για το μεταναστευτικό και την αναδιαμορφώνουν.
Αυτή η εργαλειοθήκη βασίζεται σε μια διατομεακή προσέγγιση της δημόσιας συνηγορίας, της πλαισίωσης και του καθορισμού της ατζέντας. Συνδυάζει στοιχεία από τους τομείς της πολιτικής επικοινωνίας,9  των συμπεριφορικών οικονομικών,10  της γνωσιακής γλωσσολογίας,11  της κοινωνικής ψυχολογίας12  και της διαπραγμάτευσης,13  αλλά κυρίως εστιάζει στο πώς η γνώση από τους τομείς αυτούς έχει εφαρμοστεί στην πράξη σε καμπάνιες για το μεταναστευτικό σε όλο τον κόσμο.14  

Η εργαλειοθήκη αποτελείται από τις εξής 6 ενότητες:

Γιατί χρησιμοποιούμε τη μέθοδο αναπλαισίωσης;	Οδηγίες για την αναπλαισίωση	Παραδείγματα από πραγματικές καμπάνιες
Σκεπτικό και επισκόπηση της μεθόδου.	Πρακτικές οδηγίες βήμα-βήμα και συμβουλές για τις καμπάνιες, βασισμένες στη Διαδικασία Σχεδιασμού Καμπάνιας για την Αλλαγή του Αφηγήματος και στην εμπειρία από πραγματικές καμπάνιες.	Τεκμηρίωση της εμπειρίας: μια ματιά σε πραγματικές καμπάνιες στις οποίες αναφερόμαστε σε αυτή την εργαλειοθήκη.
Βασικά σημεία	Βασικά εργαλεία	Συχνές ερωτήσεις
Σύνοψη των κύριων στοιχείων των Οδηγιών σε «12 προτάσεις», ώστε να γίνουν κατανοητά τα βασικά σημεία της μεθόδου αναπλαισίωσης / αλλαγής του αφηγήματος.	Τα εργαλεία σχεδιασμού, οι λίστες προεργασίας και τα υλικά που χρειάζονται στα διάφορα στάδια σχεδιασμού μιας καμπάνιας.	Απαντάμε στα μεγάλα ερωτήματα που προκύπτουν σχετικά με τη μέθοδο αναπλαισίωσης / αλλαγής του αφηγήματος.

 

Υπάρχουν διάφοροι τρόποι χρήσης της εργαλειοθήκης: είτε επιλεκτικά, για να βρεις απαντήσεις σε συγκεκριμένες ερωτήσεις, είτε πιο διεξοδικά, για να καταλάβεις τα στοιχεία, τη μέθοδο και την πράξη που ακολουθούμε σε καμπάνιες αλλαγής του αφηγήματος. Μπορεί, τέλος, να έχεις μεγαλύτερες φιλοδοξίες και να θελήσεις να ακολουθήσεις τα βήματα που περιγράφονται στις οδηγίες για να στήσεις μια ολόκληρη καμπάνια.

• 1Hope not hate (2017) Going Mainstream: The mainstreaming of anti-Muslim prejudice in Europe and North America. & Pew Research Center (2018) 5 key takeaways about populism and the political landscape in Western Europe. & Cas Mudde (2016) “Europe’s Populist Surge: A Long Time in the Making ” Foreign Affairs. Vol. 95, No. 6, p. 25-30.
• 2Crompton, T. (2010). Common Cause. The Case for Working with our Cultural Values. UK: WWF-UK & Fischer, Frank & Herbert Gottweis [eds.] (2012) The Argumentative Turn Revisited: Public Policy as Communicative Practice. Durham: Duke University Press & Kahneman, Daniel (2011). Thinking, Fast and Slow. New York: Farrar, Straus and Giroux. & Scholten, P. & F. Van Nispen (2008) “Building Bridges Across Frames? A Meta-Evaluation of Dutch Integration Policy”. Journal of Public Policy 28/2, p.181-205.
• 3Institute of Public Policy Research (2014)Alien nation? New perspectives on the white working class and disengagement in Britain & British Future (2014) How to talk about immigration .
• 4Fischer, Frank & Herbert Gottweis [eds.] (2012) The Argumentative Turn Revisited: Public Policy as Communicative Practice. Durham: Duke University Press & Scholten, P. & F. Van Nispen (2008) “Building Bridges Across Frames? A Meta-Evaluation of Dutch Integration Policy”. Journal of Public Policy 28/2, p.181-205.
• 5Ganz, Marshall (2011). “Public Narrative, Collective Action, and Power.” Accountability through Public Opinion: From Inertia to Public Action, edited by Sina Odugbemi and Taeku Lee, World Bank Group, 2011, pp. 269-286.
• 6Στην Ελλάδατο 62% του πληθυσμού χαρακτηρίζεται από μετριοπαθείς στάσεις με βάση τα ευρήματα της έρευνας «Αντιλήψεις περί εθνικής ταυτότητας, μετανάστευσης και προσφύγων στην Ελλάδα». Η έρευνα εκπονήθηκε από την Ipsos Greece για τον οργανισμό More in Common και χρηματοδοτήθηκε από το Social Change Initiative. Την επιμέλεια της ελληνικής έκδοσης της έρευνας την είχε το Human Rights 360.
• 7Working Narratives (2013) Storytelling and social change: a strategy guide.
• 8Οργανώσεις όπως το HOPE not Hate (Ηνωμένο Βασίλειο) και το Southern Poverty Law Centre (ΗΠΑ) επικεντρώνουν τη δράση τους στο να διαχωρίζουν τους εξτρεμιστές.
• 9Entman, Robert M. (2003) Cascading Activation: Contesting the White House's Frame After 9/11, Political Communication, 20:4, 415-432. & Druckman, J. N. (2001). On the limits of framing effects: who can frame? Journal of Politics, 63, 1041-1066. & Scheufele, Dietram A (1999) ‘Framing as a theory of Media Effects’ in Journal of Communication, Winter 1999, p.103-122.
• 10Kahneman, Daniel (2011). Thinking, Fast and Slow. New York: Farrar, Straus and Giroux. & Thaler, R. H., & Sunstein, C. R. (2009). Nudge: Improving decisions about health, wealth, and happiness. New York: Penguin Books.
• 11Lakoff, George (2002) Moral Politics: How Liberals and Conservatives Think. Chicago: The University of Chicago Press. & Lakoff, George (2014). Don't think of an elephant!: know your values and frame the debate : the essential guide for progressives. 2nd Edition. White River Junction, Vt, Chelsea Green Pub. Co.
• 12Lewandowsky, S., Ecker, U., Seifert, C. M., Schwarz, N., & Cook, J. (2012). Misinformation and Its Correction: Continued Influence and Successful Debiasing. Psychological Science in the Public Interest, Supplement, 13, 106-131.
• 13Stone, D., Patton, B., & Heen, S. (2000). Difficult conversations: How to discuss what matters most. New York, N.Y: Penguin Books. & Ury, W. (1991). Getting past no: Negotiating with difficult people. New York: Bantam Books.
• 14US – America’s Voice, Frameworks Institute, The Narrative Initiative, Welcoming America & UK – British Future, HOPE not hate, Migration Exchange, Social Change Initiative